Wyjątkowe miejsca, które powstawały przez tysiące lat w wyniku niepowtarzalnych procesów przyrodniczych lub dzięki hektolitrom potu i milionom par ludzkich rąk. Tak moglibyśmy określić Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO, na której znajdują się najpiękniejsze, najbardziej fascynujące oraz najbardziej wyjątkowe miejsca (ponad 1000) na świecie. Zadaniem tej ogólnoświatowej „bazy danych“ jest zapewnienie ochrony najcenniejszym skarbom natury i kultury ludzkości, a także wzmacnianie współpracy międzynarodowej w celu ich zachowania. *UNESCO zajmuje się w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych edukacją, nauką i kulturą. Główną misją tej agencji działającej w strukturach ONZ jest wspieranie bezpieczeństwa i pokoju poprzez propagowanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie edukacji, nauki oraz kultury. *UNESCO powstało 16 listopada 1945 r., aktualnie ma swoją siedzibę w Paryżu, należy to niego 195 państw członkowskich i 9 członków stowarzyszonych.

Wnioski o wpisanie miejsc lub zabytków, znajdujących się na ich terytorium, na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO mogą składać wyłącznie kraje, które podpisały Konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. U podstaw tej Konwencji leży przekonanie, że istnieją na świecie wyjątkowe miejsca stworzone przez naturę i człowieka, które powinny zostać uznane za dziedzictwo całej ludzkości oraz równocześnie objęte szczególną ochroną, by zachować je dla następnych pokoleń. Konwencja jest aktem współpracy międzynarodowej zawartym w celu rozwiązywania problemów dotyczących współczesnego świata, łączy w sobie ochronę przyrody i ochronę zabytków kultury.

Procedura wpisu składa się następujących kroków: 1. Lista informacyjna – pierwszym krokiem, który musi wykonać każdy kraj jest sporządzenie pewnego rodzaju „inwentaryzacji“ najważniejszych zabytków kultury i przyrody znajdujących się na jego terytorium. Na takiej liście informacyjnej umieszczane są wytypowane miejsca, o których wpisanie państwo członkowskie może wnioskować w ciągu kolejnych 5 - 10 lat. Lista informacyjna może być aktualizowana w dowolnym momencie. Jeżeli miejsce lub zabytek nie zostanie wpisane na listę informacyjną danego państwa, to Komitet Światowego Dziedzictwa nie może rozpatrzyć nominacji do wpisania na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. 2. Zgłoszenie nominacji – państwo członkowskie po przedstawieniu Listy informacyjnej oraz wybraniu konkretnych zabytków planuje, kiedy zgłosi nominację. Następnie Centrum Światowego Dziedzictwa przyjmuje ją i sprawdza, a potem przekazuje do oceny właściwym organom doradczym. 3. Ograny doradcze – nominowane miejsce lub zabytek oceniają niezależnie od siebie dwa organy doradcze, upoważnione do tego na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego: Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS) oraz Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN). Oba organy przekazują Komitetowi Światowego Dziedzictwa oceny oraz opinie dotyczące nominowanych dóbr kultury i przyrody. Trzecim organem doradczym jest Międzynarodowe Centrum Badań nad Ochroną i Konserwacją Dziedzictwa Kulturowego (ICCROM), które jest organizacją międzyrządową przekazującą Komitetowi fachowe rady dotyczące zachowania zabytków kultury. 4. Komitet Światowego Dziedzictwa – po wykonaniu wcześniejszych kroków, zgłoszeniu nominacji i ocenieniu jej przez organy doradcze, zgłoszenia rozpatruje Komitet Światowego Dziedzictwa. Spotyka się on raz do roku i decyduje o tym, które miejsca oraz zabytki zostaną wpisane na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO. Może również odroczyć swoją decyzję i zwrócić się do państw członkowskich o przedstawienie dokładniejszych informacji. Aż do 2004 roku kryteria wpisania na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO różniły się w zależności od tego, czy dotyczyły wpisania zabytku kultury czy też przyrody. Później Komitet Światowego Dziedzictwa ujednolicił te kryteria, a miejsce jest uznawane za posiadające najwyższą powszechną wartość, jeżeli spełnia jedno lub więcej z następujących kryteriów:

• stanowi wybitne dzieło (wytwór) twórczego geniuszu człowieka; • ukazuje znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu; • niesie unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej; • jest wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości; • jest wybitnym przykładem tradycyjnego osadnictwa, tradycyjnego sposobu użytkowania lądu lub morza, reprezentatywnego dla danej kultury (kultur); lub obrazującym interakcję człowieka ze środowiskiem, szczególnie jeżeli /dane dobro/ stało się podatne na zagrożenia wskutek nieodwracalnych zmian; • jest powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet jest zdania, że kryterium to powinno być stosowane na ogół łącznie z innymi kryteriami); • obejmuje najbardziej niezwykłe zjawiska przyrodnicze lub obszary o wyjątkowym naturalnym pięknie i znaczeniu estetycznym; • jest wyjątkowym przykładem reprezentatywnym dla głównych etapów historii Ziemi, włączając świadectwa rozwijającego się na niej życia; trwających procesów geologicznych istotnych w tworzeniu rzeźby terenu, bądź form geomorfologicznych lub fizjograficznych o dużym znaczeniu; • stanowi wyjątkowy przykład reprezentatywny dla trwających procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, nadbrzeżnych i morskich; • obejmuje siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody.

RODZAJE WPISÓW DOBRA KULTUROWE: • zabytki: dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, elementy i budowle o charakterze archeologicznym, napisy, jaskinie i zgrupowania tych elementów mające wyjątkową, powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauk, • zespoły: budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swoją architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, • miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnograficznego lub antropologicznego.

DOBRA PRZYRODNICZE: • pomniki przyrody stanowiące formacje fizyczne i biologiczne lub zespoły takich formacji przedstawiające wyjątkową wartość uniwersalną z punktu widzenia estetycznego lub naukowego, • formacje geologiczne i fizjograficzne oraz dokładnie wyznaczone obszary stanowiące siedliska zagrożonych gatunków zwierząt i roślin o wyjątkowej wartości uniwersalnej z punktu widzenia nauki lub ochrony, • miejsca naturalne lub dokładnie wyznaczone obszary naturalne o wyjątkowej wartości uniwersalnej z punktu widzenia nauki, ochrony lub piękna natury.